Opera night

Gaetano Donizetti werd in 1797 geboren in een donkere kelder in Bergamo. Het gezin met zes kinderen was arm, maar Donizetti had het geluk gratis muziekonderwijs te kunnen volgen op de school van operacomponist Simone Mayr. Mayr erkende Donizetti's talent, gaf hem compositielessen en zorgde ervoor dat hij zijn studie in Bologna kon vervolgen. Ook hielp hij hem aan zijn eerste operaopdracht. Donizetti werkte keihard en componeerde jarenlang zo'n vier opera's per jaar. Een groot deel van zijn carrière werkte hij in Napels, wat wel als verklaring gegeven wordt waarom hij in artistiek opzicht relatief conventioneel bleef. Het operapubliek in Napels had een conservatieve smaak en de censuur was er uitzonderlijk streng: geen grof geweld of 'onfatsoenlijke' romantische relaties op het podium. Als Donizetti echter uitgedaagd werd door een uitzonderlijk libretto, kon hij wel degelijk conventies doorbreken. Hij had het talent om razendsnel te kunnen componeren en schreef in totaal zo'n tachtig opera's in zowel het serieuze als het komische genre. L'Elisir d'Amore en Don Pasquale zijn nog steeds populair dankzij de vrolijke en levenslustige muziek, de opzwepende ritmiek en tedere melodieën. Van zijn serieuze opera's is Lucia di Lammermoor met de beroemde waanzinaria favoriet. Donizetti stierf in 1848 in Bergamo na maandenlang te zijn opgenomen in een inrichting in Parijs, dement en verlamd door de gevolgen van syfilis. Een triest einde van een componist die bij zijn collega's bekend stond als een warme en sympathieke persoonlijkheid. (CP)

Gioachino Rossini werd in 1797 geboren in Pesaro als zoon van een hoornist en een operazangeres. Zijn jeugd bracht hij door in het operatheater en op veertienjarige leeftijd ging hij compositie studeren in Bologna, waar hij onderwijs kreeg in strikt contrapunt. Spoedig componeerde Rossini de ene opera na de andere: zijn beroemde komische opera's (waaronder Il Barbiere di Siviglia) toen hij begin twintig was, de meeste van zijn serieuze opera's in Napels toen hij eind twintig was. Rossini's meeslepende ritmische muziek met zijn orkestrale uitbundigheid en coloratuurvuurwerk veroverde de wereld, tot ergernis van academici en critici. Hij was eenendertig toen hij Italië verliet voor Londen en Parijs. Zijn succes daar maakte hem puissant rijk. In Parijs componeerde Rossini nog een paar opera's en toen werd het stil. Guillaume Tell bleek zijn laatste opera hoewel hij nog bijna veertig jaar zou leven. Als redenen voor zijn onverwachte pensioen worden ziekte, financiële zekerheid en ongunstige politieke en artistieke omstandigheden genoemd. Rossini worstelde twintig jaar lang met zijn gezondheid. In 1855 keerde hij terug naar Parijs, waar hij weer opbloeide. Samen met zijn vrouw organiseerde hij er diners voor de elite. Voor deze gelegenheden componeerde hij zijn vele kamermuziek die hij Péchés de Vieillesse noemde. Hij stierf in 1868. Rossini's imago wordt bepaald door de vele humoristische anekdotes die over hem bestaan. Dat heeft zijn nadelen gehad, want Rossini's komische opera's mogen dan wel meesterlijk zijn, de componist heeft meer invloed gehad met zijn serieuze opera's waarmee hij de basis legde voor de romantische opera's van Donizetti en Bellini. (CP)

Ze zijn net onder de tafel gekropen. “Peop njim tee”, zegt de jongeman tegen zijn vriendinnetje en hij barst uit in een luid gegiechel als ze de zin vervolgens van achter naar voren uitspreekt. Dan stopt hij en luistert. Serieus. Snel staat hij op – “Mijn muziek. Ze zijn zonder mij begonnen” – en hij haast zich naar de ruimte ernaast. De Italiaanse hofcomponist Salieri die heimelijk en onvrijwillig getuige was van de vrijage, belandt in een geloofscrisis. “Dat... was Mozart!”, verklaart hij in de film Amadeus. God had een 'obsceen kind' uitgekozen als zijn instrument op aarde.

Dit goddelijke instrument werd op 27 januari 1756 geboren in Salzburg. Hij en zijn zusje Nannerl blijken zeer muzikaal te zijn. Mozart is nog maar een kind als vader Leopold de kinderen op tournee neemt langs verschillende hoven door heel Europa. Ook ons land wordt aangedaan. Zo delen ze in de festiviteiten rond de wijding van Willem V als stadhouder.

Mozart als wonderkind. Het is een cliché waar de volwassen Mozart maar met moeite van los kwam. Zowel zijn dominante vader als zijn werkgever (de aartsbisschop van Salzburg) belemmerden zijn vrijheid. Het conflict met de werkgever escaleert in 1781. Mozart werd letterlijk het aartsbisschoppelijke paleis uitgetrapt. Vader Leopold had grote bezwaren tegen Mozarts vrijages met de dochters van de familie Weber. Pas na veel gesputter geeft Leopold in 1782 toestemming voor het huwelijk met Constanze Weber.

In de stad Wenen proberen de jong gehuwden een eigen bestaan op te bouwen. Mozarts opera Die Entführung aus dem Serail is een enorm succes. Ook de première van Le nozze di Figaro (1786) valt in goede aarde. Don Giovanni (1788) wordt echter zeer koel ontvangen, althans in Wenen. Mozart heeft steeds vaker last van geldzorgen. In zijn laatste jaar, 1791, is de situatie nijpend. Een enorme werkdruk ondermijnt zijn gezondheid. Wrang genoeg wordt de opera Die Zauberflöte toch nog een groot succes. De depressieve componist heeft echter last van wanen. Zo denkt hij dat iemand hem wil vergiftigen, misschien is het Salieri wel. Doodziek repeteert hij de zangpartijen van een onvoltooide Requiem, waarbij hij zelf de alt zingt. In de vroege ochtend van 5 december 1791 overlijdt hij.

Mozart is een personage geworden, waarvan de symbolische waarde heel sterk blijkt te zijn. De film Amadeus trok miljoenen mensen naar de bioscoop. De componist is het onderwerp geweest van romans, toneelstukken en films. Er moesten boeken geschreven worden om de mythevorming te doorbreken. Maar de feiten van zijn leven blijven inspirerend. Hij was een wonderkind, een uitzonderlijk muziektalent en een genie die vieze grappen kon maken. Hij had succes maar ook financiële problemen. Hij stierf jong en liet een onvoltooid requiem na.
(CP, HJ)

Giuseppe Verdi, zoon van een herbergier, wordt beschouwd als de belangrijkste en populairste operacomponist van Italië. Maar weinig componisten hebben zo goed een balans kunnen vinden tussen artistieke idealen en commerciële belangen. Verdi is de componist van hits als La donna è mobile en het Slavenkoor. Hij wist dat hij altijd 'iets voor de orgeldraaier' moest componeren, wilde hij dat een opera succesvol was. Hij waakte ervoor het publiek te vervelen. Vooral zijn vroege werken worden gekenmerkt door een sterke ritmiek die zijn opera’s een sterk vooruit stuwende kracht verlenen. Een bekend voorbeeld is Il trovatore.

Maar Verdi was ook een componist met idealen. Als hij geboeid werd door een personage, wilde hij het karakter zo goed mogelijk in muziek beschrijven. Om daarin te slagen moest hij soms de traditionele operavormen manipuleren of negeren zoals in Rigoletto, waardoor hij vaak in discussie moest gaan met zangers en tekstschrijvers. Hij was niet bang om maatschappelijk gevoelige onderwerpen aan te spreken in zijn opera's, ook al leverde hem dat problemen op met de gevestigde orde. Zo werd schande gesproken over zijn opera La traviata, waarin de heldin een courtisane is.

Verdi moest niets hebben van de intellectuele discussies over muziek die in zijn tijd gaande waren. Hij deed zijn best zich voor te stellen als een man van eenvoudige komaf die zich nog altijd het meest thuis voelde op het platteland. Desalniettemin deed het hem plezier zijn laatste opera Falstaff af te sluiten met een fuga, waarmee hij aantoonde zijn vak ook op intellectueel niveau prima te beheersen. (CP)

De Italiaanse operacomponist Giacomo Puccini (1858-1924) wordt beschouwd als de belangrijkste opvolger van Giuseppe Verdi. Puccini was een echte theaterman die muziek, woord en gebaar naadloos op elkaar aan wist te sluiten om het publiek emotioneel te raken. Het creatieve proces was een kwelling voor Puccini. Librettisten moesten veel incasseren voordat hij tevreden was met een tekst. Hij heeft dan ook relatief weinig opera’s gecomponeerd, maar daar zitten heel wat meesterwerken tussen. In Tosca, een ware thriller, houdt Puccini het publiek op het puntje van de stoel en het is moeilijk om aan het eind van La Bohème en Madama Butterfly niet te snotteren. Bovendien kon Puccini aria’s componeren van het soort dat Verdi bestempelde als ‘iets voor de orgeldraaier’: melodieën die in het hoofd blijven hangen en op straat gezongen worden. Nessun Dorma is gebruikt voor de wereldkampioenschappen voetbal en O Mio Babbino Caro in de reclame. Vanwege deze populariteit bij het grote publiek is het geniale talent van Puccini lange tijd niet erkend. Critici beschuldigden hem van effectbejag. Zijn reputatie als liefhebber van vrouwen en snelle auto’s en een leven gevuld met schandalen zullen daarbij niet geholpen hebben. (C.P.)

George Gershwin groeide op in een armoedige buurt in New York. Zijn ouders waren Russische immigranten die maar met moeite de eindjes aan elkaar konden knopen. Toch besloten ze om een oude piano aan te schaffen, zodat Ira Gershwin het kon gaan maken als musicus. Alleen bleek niet Ira, maar z’n jongere broer George het muzikale genie te zijn. Ira legde zich toe op het schrijven van teksten en samen werden de broers Gershwin absolute grootheden in de twintigste eeuwse musicalwereld. De composities van George zijn vandaag de dag nog steeds goed beluisterbaar en kunnen in een moderne setting zó opnieuw gebruikt worden. Het bewijs wordt geleverd door het lied Rhapsody in Blue uit 1924, die een aantal keer in de Top 2000 stond. Maar het bekendste voorbeeld is natuurlijk het tijdloze Summertime, dat ontelbare keren door ontelbare artiesten is gecoverd.